Η σάτιρα στο τραγουδι

Το τραγούδι αποτελεί έναν από τους πιο αρχέγονους τρόπους επικοινωνίας και έκφρασης του ανθρώπου. Αυτό ουσιαστικά καθιστά το τραγούδι ένα πεδίο το οποίο αφήνει πολύ χώρο στη σάτιρα μιας και η τελευταία έχει ως στόχο της τον καυστικό σχολιασμό των κοινωνικών και πολιτικών δομών με έντεχνο τρόπο.
    Ο Τζίμης Πανούσης χρησιμοποιεί προκλητικό στίχο και ροκ μουσική για να σατιρίζει τις κοινωνικές και πολιτικές εκφάνσεις τις σύγχρονης Ελλάδας. Από το 1980 μέχρι και σήμερα δημιουργοί σατιρικούς στίχους εκμεταλλευόμενος κυρίως στην πολιτική επικαιρότητα, θέλοντας να αφυπνίσει όσο το δυνατόν περισσότερες συνειδήσεις πολιτών που στηρίζουν τους άρχοντες πάσης φύσεως. Τα τραγούδια ”Αχ, Ευρώπη”, ”Νεοέλληνας”, ”Κάγκελα παντού” κ.α., είναι μερικά από τα γνωστότερα τραγούδια του και χαρακτηριστικά του σκληρού στίχου και ήχου που χρησιμοποιεί ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης ώστε να επικοινωνήσει με το κοινό μέσω της σάτιρας. 
   Την περασμένη δεκαετία σχήματα της hip-hop σκηνής όπως τα Ημισκούμπρια, σατίριζαν με πρωτότυπο τρόπο τα κοινωνικά κυρίως δρώμενα πιο πρόσφατα, συγκροτήματα όπως οι Locomondo, Apurimac κ.α. με έθνικ ήχο και τραγούδια όπως το ”Εκεί στις Μπραχάμες” και το ”Δεν προλαβαίνω” σχολιάζουν επίσης με ξεχωριστό ύφος την ελληνική πραγματικότητα

Σάτιρα μέσω performance

Ο όρος “περφόρμανς” πρωτοεμφανίστηκε το 1960 στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει κάθε ζωντανό καλλιτεχνικό γεγονός. Περφορμανς παρουσιάζονταν και πριν το 1960 κυρίως από τους Ντανταιστές και την γερμανική Bauhaus σκηνή, χωρίς όμως να έχουν κατηγοριοποιηθεί σαν συγκεκριμένο είδος τέχνης. Πρώιμα χαρακτηριστικά περφόρμανς αποτελούν τα “Cut Piece” (1964) της Yoko Ono και τα επονομαζόμενα “Happenings” του Allan Kaprow. Το περφόρμανς μπορεί να απαρτίζεται από χορό, μουσική, ποίηση, ζωγραφική, γλυπτική, ειδικό φωτισμό, ζώα και οτιδήποτε πιστεύει ο εκάστοτε καλλιτέχνης ότι συμβάλλει στο νόημα που θέλει να αποδώσει. Το περφόρμανς μπορεί να είναι διασκεδαστικό, τρομακτικό, συγκλονιστικό ακόμα και προσβλητικό ενάντια σε κοινωνικά στερεότυπα. Το συγκεκριμένο είδος τέχνης συνήθως βασίζεται σε αυθόρμητο αυτοσχεδιασμό του καλλιτέχνη αλλά μπορεί να εξελίσσεται γύρω από μία κεντρική ιδέα. Το 1970 έγινε πιο συγκεκριμένος ο ορισμός του, γνωστοποιώντας ότι δεν έχει σχέση με το θέατρο και δεν αποτελούσε είδος προς πώληση. Οι καλλιτέχνες που δημιουργούν περφορμανς παρουσιάζουν την τέχνη τους σε δημόσια μέρη μακρυά από εικαστικούς χώρους που το κοινό υποχρεούται να καταβάλλει κάποιο χρηματικό ποσό ως αντίτιμο της παρακολούθησης. 

   Το 1970 ξεκίνησε να αναπτύσσεται το “Body Art”, δηλαδή η τέχνη σώματος που αποτελεί παρακλάδι και μερικές φορές ένα από τα συστατικά του περφόρμανς. Στο Body Art καμβάς του καλλιτέχνη είναι μόνο το σώμα του ή άλλα σώματα στα οποία ο καλλιτέχνης παρεμβαίνει με διαφόρους τρόπους. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του περφόρμανς που χρησιμοποιεί γλυπτική-ζωγραφική πάνω στο σώμα του είναι ο Olivier de Sagazan (εικόνα). Μέσα από το “Chaos” (2009) ο Sagazan ασκεί κοινωνική σάτιρα όσο αναφορά τα κοινωνικά πρότυπα και ιδεώδη. Στο συγκεκριμένο έργο μέσα από την επάλειψη διαφόρων υλικών στο πρόσωπο του παρουσιάζει την συνήθεια των ανθρώπων του 21ου αιώνα να κρύβονται πίσω από διάφορες μορφές οι οποίες δεν απεικονίζουν την πραγματικότητα. Αυτές οι μορφές, τις οποίες παίρνει και χάνει  δημιουργώντας νέες διαρκώς, υποδηλώνουν την ανάγκη των ανθρώπων να αλλάζουν συμπεριφορά σύμφωνα με της τάσεις της εκάστοτε εποχής. Επιπλέον σατιρίζει τη συνήθεια των σύγχρονων ανθρώπων να καταφεύγουν στις πλαστικές επεμβάσεις, θέλοντας να αλλάξουν τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά με βάση τα πρότυπα ομορφιάς που παρουσιάζονται κάθε περίοδο.

    Χαρακτηριστικό περφόρμανς που ασκεί κοινωνική κριτική αποτελεί το έργο της Martha Rosler ''Semiotics of the Kitchen'' του 1975 (εικόνα). Μέσα από το συγκεκριμένο περφορμανς, η Rosler, όντας σαρκαστική, σατιρίζει τον ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία. Μέσω της αργής περιγραφής υλικών και μαγειρικών σκευών, παρουσιάζει πόσο βαρετή είναι η καθημερινότητα μιας μέσης γυναίκας σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα τα οποία της επιβάλλονται.