Η σάτιρα σε διαφημίσεις του εσωτερικού

   Όσο αναφορά τη σατιρική οπτικοακουστική διαφήμιση οι εγχώριοι διαφημιστές παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια αρκετά καλά δείγματα. Το 2011 παρουσιάστηκαν τρεις χαρακτηριστικά σατιρικές οπτικοακουστικές διαφημίσεις, οι οποίες έκαναν μεγάλη αίσθηση κυρίως στο τηλεοπτικό αλλά και στο διαδικτυακό κοινό. Η πρώτη εμπνεύστηκε από το σκάνδαλο ενός τηλεοπτικού προσώπου που κατηγορήθηκε για σεξουαλική επίθεση σε μία καμαριέρα. Βάση  αυτού του γεγονότος, το διαφημιστικό τμήμα εταιρίας παρασκευής σνακ παρουσίασε δύο γνωστούς ηθοποιούς σε ρόλους θύτη και θύματος . Η φράση ''δεν τρως καν'' της πρωταγωνίστριας αποτελεί αναγραμματισμό του ονόματος του πολιτικού κάνοντας εμφανή τον σατιρικό συσχετισμό με το πολιτικό σκάνδαλο. 

Η δεύτερη διαφήμιση έχει ως βάση ένα κοινωνικό φαινόμενο που μαστίζει τις δυτικές κοινωνίες οι οποίες έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Γνωστή εταιρία κινητής τηλεφωνίας και παροχής διαδικτύου θέλησε να προσελκύσει το αγοραστικό κοινό μέσα από μία άκρως σατιρική διαφήμιση, η οποία εμφανίζει έναν νεαρό στις καλοκαιρινές του διακοπές ο οποίος δεν έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο και είναι απεγνωσμένος. Ο νεαρός γράφει ένα γράμμα σε μία διαδικτυακή φίλη του την οποία αποκαλεί με το διαδικτυακό της ψευδώνυμο (Εικόνα 27). Κυρίως παρουσιάζεται η εξάρτηση των νέων από τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και πως ζουν πλέον με βάση την εικονική πραγματικότητα. Όλες οι συμπεριφορές και οι αντιδράσεις του νέου προέρχονται από τις αντιδράσεις που έχει στο διαδίκτυο, μη μπορώντας να αφουγκραστεί τις φυσιολογικές αντιδράσεις των ανθρώπων τριγύρω του. Όλη αυτή η περιγραφή της εξάρτησης του νέου από το διαδίκτυο γίνεται μέσω της σάτιρας και έχει ως σκοπό να προσελκύσει νέους να συνεχίσουν την περιπλάνηση τους σε αυτό ακόμα και στις καλοκαιρινές τους διακοπές μέσω νέου συμβολαίου με την εταιρία τηλεπικοινωνιών.

 

Η τρίτη διαφήμιση δίχασε κοινό και οργανώσεις με αποτέλεσμα την απαγόρευση της προβολής της. Σε αυτήν τη διαφήμιση παρουσιάζεται ένας άνδρας να επιστρέφει την γυναίκα του στη μητέρα της επειδή αυτή του μαγείρεψε για πολλοστή φορά μπάμιες. «Την κορούλα σου τη βλέπεις;», λέει στην εμβρόντητη πεθερά του. «Λοιπόν, σου την επιστρέφω όπως την πήρα: απείραχτη, αφόρετη και στη συσκευασία της». Ύστερα εκείνος απαριθμεί τις δαπάνες τις οποίες έχει κάνει για το προϊόν: τόσα γεύματα, τόσοι καφέδες, τόσα δώρα, τόσα σινεμά. Και η κορούλα, με ύφος δαρμένης γάτας, μένει άλαλη.

 Ο Θανάσης Βλαβιανός που πρωταγωνιστεί στην διαφήμιση δήλωσε χαρακτηριστικά στο Βήμα της Κυριακής για τη συγκεκριμένη του ερμηνεία: «Όχι μόνο δεν προσβάλλω τις γυναίκες μέσω του ρόλου μου, αλλά το ακριβώς αντίθετο. Προσπαθώ να σατιρίσω τον άνδρα! Αυτός ήταν και ο στόχος της ερμηνείας μου, η οποία επενδύθηκε με αρκετή υπερβολή, όπως επιβάλλει η σάτιρα, τον χαρακτήρα αυτού του συζύγου. Είναι ο φοβισμένος άνδρας που δεν τολμά να εκφράσει στην γυναίκα του τις ανάγκες του. Ταυτόχρονα φαντασιώνεται ότι μετατρέπεται σε έναν «μάτσο» τύπο που της δίνει τα παπούτσια στο χέρι. Στην πραγματικότητα, και οι δύο παραπάνω τύποι άνδρα είναι άξιοι… παρωδίας. Με συναντούν στον δρόμο άνδρες και γυναίκες και ξεσπούν σε γέλια, γιατί είναι σαφές ότι πρόκειται για σάτιρα. Είναι σχεδόν υποκριτική η υποβολή καταγγελίας ενάντια σε αυτή την διαφήμιση, τη στιγμή που υπάρχουν δεκάδες τηλεοπτικά προγράμματα που προσβάλλουν κατάφωρα τις γυναίκες με κάθε είδους χυδαιότητες». Στην ίδια άποψη, συντάχθηκε και ο δημιουργικός διευθυντής της διαφημιστικής εταιρίας, Μιχάλης Λάιος, ο οποίος γνωστοποίησε ότι οι δημιουργοί της εν λόγω διαφήμισης είναι πέντε γυναίκες. Χαρακτηριστικά δήλωσε: «Αυτό αποδεικνύει ότι το μοντέλο του αυταρχικού άνδρα ανήκει στο παρελθόν- γι’ αυτό και μπορεί να διακωμωδηθεί από τις ίδιες τις γυναίκες. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η διαφήμιση δεν έχει ρόλο ηθικοπλαστικό. Προσπαθεί απλώς να διηγηθεί μια αστεία ιστορία μέσα σε σαράντα δευτερόλεπτα, να κεντρίσει το ενδιαφέρον του θεατή και εν τέλει να πουλήσει ένα προϊόν ή μια υπηρεσία». Εκτός όμως από τους συντελεστές της ίδιας της διαφήμισης, ο αναπληρωτής καθηγητής Οπτικής Επικοινωνίας του Παντείου Πανεπιστημίου, Γιάννης Σκαρπέλος, υποστήριξε την χρησιμοποίηση κοινωνικών στερεότυπων από τους διαφημιστές δηλώνοντας: «Στην παρακαταθήκη των στερεοτύπων και των συμβόλων του λαϊκού πολιτισμού υπάρχει ένα ευρύ φάσμα που παρουσιάζει, μέσω της καρικατούρας, διαφορετικές όψεις της πραγματικότητας. Δεν μπορούμε να απαγορεύσουμε στους διαφημιστές να το αξιοποιούν. Σε αντίθετη περίπτωση, θα τους επιβάλλαμε να διαφημίζουν μόνο «κυριολεκτικά», όπως ο μανάβης που φωνάζει «εδώ τα ζουμερά πορτοκάλια». 

Αντίθετη άποψη εξέφρασε η Μαρία Στρατηγάκη η οποία ως γενική γραμματέας Ισότητας των Φύλων υπέβαλε την καταγγελία στο Ελληνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης και στο Εθνικό Συμβούλιο Επικοινωνίας, υποστηρίζοντας ότι οι διαφημιστές έχουν παρερμηνεύσει την έννοια του χιούμορ. Χαρακτηριστικά δήλωσε: «Η εν λόγω διαφήμιση ουσιαστικά απογυμνώνει τη γυναίκα από την ανθρώπινη αξία της και την εξισώνει με αντικείμενο και εμπόρευμα, όπως αυτό που ο διαφημιζόμενος θέλει να προωθήσει. το ιδιωτικώς εκφερόμενο χοντρό αστείο μπορεί απλώς να είναι κακόγουστο, το δημοσίως προβαλλόμενο όμως είναι απαράδεκτο, ειδικά όταν αναπαράγει ακραίες σεξιστικές συμπεριφορές». Στο ίδιο πνεύμα η πρόεδρος του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα των Γυναικών, Σούλα Πανάρετου, υποστήριξε: «Μέχρι να φτάσεις στις «δεύτερες σκέψεις»,η πρώτη εντύπωση έχει κάνει όλη τη ζημιά. Εν προκειμένω, η «πρώτη ανάγνωση» της διαφήμισης έχει προφτάσει να δείξει τη γυναίκα ως εμπόρευμα, ως αντικείμενο. Και είναι τόσο σεξιστικό αυτό, τόσο αναχρονιστικό, που καταντά απαράδεκτο».